Imię Zofia, czyli Sophia pochodzi z języka greckiego i oznacza mądrość, która w chrześcijaństwie była odnoszona do Bożej Mądrości – Hagia Sophia. Jedną z najbardziej znanych świętych chrześcijańskich jest też Zofia – święta Kościoła katolickiego, prawosławnego, ormiańskiego, koptyjskiego i syryjskiego. Podobnie jak wielu innych świętych z początków chrześcijaństwa jest ona postacią zagadkową. Sytuację komplikuje fakt, że istniały dwie święte o tym imieniu.
Pierwsza to Zofia – dziewica i męczennica, zwana też Zofią rzymską (według tradycji tzw. „zimna Zośka”), dziewica i męczennica, która zginęła ok. 303 r. w czasie prześladowań chrześcijan za Dioklecjana. Według tradycji pochowana na cmentarzu przy Via Latina.
Druga święta Zofia była wdową z trzema córkami, o imionach Wiara, Nadzieja, Miłość (gr. Pistis, Elpis, Agape, łac. Fides, Spes,Caritas). Imiona te są popularne w krajach słowiańskich (Wiera, Nadia, Lubow), i anglojęzycznych (Faith, Hope i Charity). Według żywotów świętych żyła w II lub III wieku w Rzymie, za czasów Hadriana I. Kiedy wydało się, że jej rodzina wyznaje Chrystusa, Zofia została wezwana przed namiestnika. Żeby oczyścić się z zarzutów, nakazano jej oddać cześć bogini Dianie, a gdy odmówiła – na jej oczach poddano wymyślnym torturom jej dzieci. Zofia wspierała swe córki i zachęcała je do mężnego przyjęcia męczeństwa. Namiestnik zdumiony nieugiętą postawą kobiety zostawił Zofię przy życiu, lecz po śmierci córek ona z rozpaczy umarła na ich grobie. Inna wersja przekazuje, że święta była torturowana i umarła wraz z córkami.
Mamy też polską świętą Zofię Czeską z Maciejewskich, szlachciankę i zakonnicę żyjącą na początku XVII w. w Krakowie, założycielkę zgromadzenia sióstr prezentek i pierwszej w Polsce szkoły dla dziewcząt. Mając 16 lat wyszła za mąż za dziedzica Jana Czeskiego. Jako 18 latka wstąpiła do Arcybractwa Miłosierdzia, założonego przez ks. Piotra Skargę w Krakowie. Po 6 latach bezdzietnego małżeństwa została wdową. Ze swoich funduszy w Krakowie założyła przy ulicy Szpitalnej dla osieroconych i ubogich dziewcząt Instytut wychowawczy „Dom Panieński Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny”, zwany także „Domem Sierocym”. Był rok 1621, a założony przez Zofię Czeską instytut był tak naprawdę pierwszą w Polsce zorganizowaną szkołą żeńską.
W czasach, kiedy rola kobiet w życiu publicznym i społecznym była znikoma, ona, święta bizneswoman, z opracowaną strategią działania, a przede wszystkim ideą wychowania, wyprzedziła o 150 lat Komisję Edukacji Narodowej. Do dziś w Krakowie i kilku innych miastach w Polsce działają szkoły sióstr prezentek.
Grób św. Zofii Czeskiej znajduje się niedaleko miejsca, gdzie żyła i pracowała, w niewielkim kościele św. Jana przy ul. Szpitalnej, niedaleko krakowskiego Rynku.
